Zorunlu Deprem Sigortası ve Kahramanmaraş Merkezli Depremlerde Doğabilecek Hukuki İhtilaflar

Zeyilnamenin niteliği

Türk Ticaret Kanunu’nun 1401. maddesi sigorta sözleşmesini, “Sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir.” şeklinde tanımlamıştır. Bu maddeye göre kişinin “sigorta konusu eşya/mal üzerindeki ekonomik menfaatinin” sigortalanmaktadır.

Bu kapsamda sigorta sözleşmesinin kurulması anında ekonomik menfaatin değeri doğru tespit edilmişse, poliçede sigorta bedeli ne yazarsa yazsın reel değer artışı hariç kişinin rizikonun gerçekleştiği tarihindeki tam ekonomik menfaatinin (aynı satın alma gücünü veren değer) karşılanması lazımdır. Dolayısıyla diğer sigortalarda yıllarca ve günümüzde ise yüksek enflasyon döneminde uygulanan eksik sigorta uygulamaları tamamen Kanunun anılan maddedeki tanımına aykırıdır (Sarıaslan, Metin;  Zorunlu Deprem Sigortası ve Kahramanmaraş Merkezli Depremlerde Doğabilecek Hukuki İhtilaflar, TBB Dergisi 2023 (169), s.  448 vd). Dolayısıyla 25/11/2022 tarihinde değişen tarifenin reel bir değer artışı ifade etmediği, enflasyondan kaynaklı nominal bir değeri ifade ettiği anlaşılmaktadır.

Zeyilname yaptırma yükümlülüğünün varlığı

6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu’nun, “Kapsam ve sigorta yapma zorunluluğu” başlıklı 10. maddesindeki,

“(1) 23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamındaki bağımsız bölümler, tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete tâbi taşınmazlar üzerinde mesken olarak inşa edilmiş binalar, bu binaların içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri amaçlarla kullanılan bağımsız bölümler ile doğal afetler nedeniyle Devlet tarafından yaptırılan veya sağlanan kredi ile yapılan meskenler zorunlu deprem sigortasına tâbidir.

…

(3) Birinci fıkrada belirtilen binalar ve bağımsız bölümler için malikler veya intifa hakkı sahipleri tarafından zorunlu deprem sigortası yaptırılır ve bu sigorta her yıl yenilenir…”

ve “Sigortalının sorumluluğu” başlıklı 12. maddesindeki,

“(1) Malik veya intifa hakkı sahibi, binanın ve her bir bağımsız bölümün projeye aykırı olarak ve taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde tadil edilmesine veya zayıflatılmasına karşı gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

(2) Malik veya intifa hakkı sahibi, hasarın projeye aykırı olarak ve taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek tadilat nedeniyle ortaya çıktığının tespit edilmesi durumunda, sigortadan tazminat alma hakkını kaybeder.”

hükümlerle sigorta ettirenlere yüklenen yükümlülükler belirlenmiştir. Buna göre sigorta ettirenin önemli derecede hak kaybına neden olabilecek zeyilname yaptırma yükümlülüğü Kanunda öngörülmemiştir. Aynı şekilde, Zorunlu Deprem Sigortası Yönetmeliği’nde ise sigorta ettirenlere zeyilname dahil herhangi bir yükümlülük öngörülmemiştir.

Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarında ise “C.2-Sigorta Ettirenin Beyan Yükümlülüğü Fesih ve İptaller” başlıklı bölümünde zorunlu deprem sigorta sözleşmesinin, sigorta ettirenin rizikonun gerçek durumunu bildiren beyanına dayanarak yapılması ve beyanın yanlış olmasına ilişkin eksik ve aşkın sigorta uygulamalarının nasıl olacağı öngörülmüştür. Ancak, burada hem ZDS mevzuatında sigorta ettirenlere sigorta süresince ilan edilen yeni tarifelere göre zeyilname yaptırılması yükümlülüğü öngörülmemiş hem de eksik sigorta halleri içinde zeyilname yapılmaması sayılmamıştır.

Diğer taraftan 25/11/2022 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan, Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimat Tebliği’nde değişiklik yapılmasına ilişkin Tebliğ incelendiğinde, Tebliğin 6 maddeden ibaret olduğu, 3. maddesinde metrekare bedelinin iki katına çıkarıldığı, ancak bunun karşılığında zeyilname yaptırılması ve ilave prim ödenmesi gerektiğinden bahsedilmediği ve Tebliğin yayımı tarihinde yürürlüğe girdiği görülmüştür.

25/11/2022 tarihli Tebliğin birinci maddesi incelendiğinde 31/12/2016 tarihli resmi gazetede yayınlanan Tebliğde değişiklik öngördüğü anlaşılmaktadır. 31/12/2016 tarihli 12 maddeden oluşan asıl Tebliğ metni incelendiğinde ise, yine ek prim alınmasına dair bir maddeye rastlanmamıştır. Bu durumda ek prim alınmasına ilişkin bir düzenlemeye ne asıl tebliğde, ne de değişiklik yapan tebliğde yer verilmediğinden ek prim alınmadan teminatların yükseltilemeyeceğini ifade etmek hukukun temel ilkeleri ile çelişecektir. Zira sigortalıdan prim alınmasını gerektiren bir durum olsaydı bunun açıkça söz konusu Tebliğlerde düzenlenmesi gerekirdi.

Sonuçta, zeyilname yaptırılması ve ek prim ödenmesi yükümlülüğü;

-ZDS mevzuatında öngörülmediği,

-ZDS poliçesinde yazılmadığı

anlaşılmıştır. Aynı şekilde DASK, kendi web sitesinde yayınladığı Basın Duyurusunda (https://dask.gov.tr/upload/basin_bultenleri/2022/DASK_TeminatlarGuncelleniyor_BB.pdf) 25.11.2022 tarihinde tarifenin güncellendiğini bildirmiş, ancak zeyilname yaptırılması ve ek prim ödemesi mecburiyetinden bahsedilmemiştir. Bilakis söz konusu duyuruda “Tüm vatandaşlarımızı evlerini Zorunlu Deprem Sigortası güvencesi altına almaya ve süresi dolan poliçelerini yenilemeye davet ediyoruz.” denilerek Tarife değişikliği muhatabı olan mevcut poliçelerin sigortalılarından hiçbir talepte bulunulmamış iken, sadece poliçe süresi dolan sigortalıları yenilemeye davet etmiştir. (Benzer görüşleri için bkz. Özbasan, Kamil, Zorunlu Deprem Sigortasında Sigorta Bedeli Kavramı ile Tarife Değişikliğinin Tazminat Tutarına Etkisine İlişkin Hukuki İnceleme, İstanbul Barosu Dergisi • Cilt: 97 • Sayı: 2 • Yıl: 2023, s. 217 vd.;  Sarıaslan, Metin;  Zorunlu Deprem Sigortası ve Kahramanmaraş Merkezli Depremlerde Doğabilecek Hukuki İhtilaflar, TBB Dergisi 2023 (169), s.  448 vd.)

Dolayısıyla başvurandan zeyilname yaptırılması ve ek prim ödenmesi beklenemeyeceği açıktır.

Zeyilname yaptırılmasına ilişkin mevzuata uygun bildirimin varlığı

Zeyilname yaptırılma yükümlülüğü mevzuatta ve poliçede olmadığı için, DASK’ın sigortalıdan mevzuata uygun bildirim ile zeyilname yaptırması isteyip istemediğinin araştırılması gerekmektedir.

DASK’ın veya adına yetkili kıldığı sigorta şirketlerinin sigorta ettirene veya sigortalıya sigorta süresi içinde bildirim ile ilgili olarak Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları “C.5- Tebliğ ve İhbarlar” başlıklı maddesindeki; “DASK veya adına yetkili kıldığı sigorta şirketinin bildirimleri de taraflara imza karşılığı elden verilen mektupla ya da sigorta ettirenin poliçede gösterilen adresine veya bu adres değişmişse, son bildirilen adresine yazılı olarak yapılır.

DASK tarafından yapılan ihbarlar, postaya veya notere verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder.” hükmü kapsamında yazılı bildirim yapması gerekmektedir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen “Aydınlatma yükümlülüğü” başlıklı 1423. maddesinin ilk iki fıkrasındaki; “(1) Sigortacı ve acentesi, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce, gerekli inceleme süresi de tanınmak şartıyla kurulacak sigorta sözleşmesine ilişkin tüm bilgileri, sigortalının haklarını, sigortalının özel olarak dikkat etmesi gereken hükümleri, gelişmelere bağlı bildirim yükümlülüklerini sigorta ettirene yazılı olarak bildirir. Ayrıca, poliçeden bağımsız olarak sözleşme süresince sigorta ilişkisi bakımından önemli sayılabilecek olayları ve gelişmeleri sigortalıya yazılı olarak açıklar.

(2) Aydınlatma açıklamasının verilmemesi hâlinde, sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde itiraz etmemişse, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olur. Aydınlatma açıklamasının verildiğinin ispatı sigortacıya aittir.”

hüküm gereği sigortacının hem sigorta sözleşmesi kurulurken hem de poliçeden bağımsız olarak sigorta süresince sigorta ettirene yazılı bilgilendirme yapması gerekmektedir.  Buna göre sözleşme kurulurken sigorta ettirenin özel olarak dikkat etmesi gereken hususları (her yıl Kasım ayında değişen tarife değişikliği ve bunun için zeyilname yaptırılması gerekliliği gibi), gelişmelere bağlı bildirim yükümlülüklerini sigorta ettirene sigorta sözleşmesi kurulması aşamasında poliçe ile birlikte yazılı olarak bildirim yapılması gerekmektedir. Aynı şekilde sigorta süresince, sigortacının poliçeden bağımsız olarak sözleşme süresince sigorta ilişkisi bakımından önemli sayılabilecek olayları ve gelişmeleri (her yıl Ocak ayında değişen tarife değişikliği ve bunun için zeyilname yaptırılması gerekliliği gibi) sigortalıya yazılı olarak açıklama yükümlülüğü bulunmaktadır. Başka bir deyişle sigorta sözleşmesi kurulurken tarife değişikliği ve zeyilname yaptırılması gerekliliği konusunda yazılı bilgilendirme yapılması ve yeni tarife yayınlandığında da zeyilname yaptırılması zorunluluğunun yazılı bilgilendirilmesi gerekmektedir.

TTK’nın 1423. maddesi, sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen, nispi emredici bir hükümdür. Söz konusu maddenin ikinci fıkranın ilk fıkradaki ikili yapıyı (sözleşme kurulması ve sözleşme süresince bilgilendirmeyi) kapsayıp kapsamadığı, ayrıca bilgilendirme yapmayan sigortacı yerine kendisine bilgilendirme yapılmamasına 14 gün içinde itirazda bulunmayan sigorta ettirene ceza getirmesinin tüketici aleyhine olması öğretide tartışılmaktadır. Ancak, bu fıkradaki hükümle sadece sigorta kurulurken bilgilendirme yapılmaması ve sigorta ettirenin sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde itiraz etmemesi halinde, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olacağının öngörüldüğü çok açıktır. Zira poliçeden bağımsız olarak sigorta sözleşmesi süresince önemli sayılabilecek olayları ve gelişmelere ilişkin yazılı bildirim yapılmamasına dair olmadığı, fıkra hükmünde yer alan “sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde…” ifadesinden anlaşılmaktadır (Sarıaslan, Metin; Zorunlu Deprem Sigortası ve Kahramanmaraş Merkezli Depremlerde Doğabilecek Hukuki İhtilaflar, TBB Dergisi 2023 (169), s. 448 vd.).

Söz konusu TTK maddesinde, sigorta süresince yazılı bildirim yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde sigortacıya bir ceza öngörülmemiştir. Ancak TTK’nın 1423. maddesinin üçüncü fıkrasındaki “Hazine Müsteşarlığı, çeşitli ülkelerin ve özellikle Avrupa Birliğinin düzenlemelerini dikkate alarak, tüketiciyi aydınlatma açıklamasının şeklini ve içeriğini belirler” hükmüne ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 11. maddesinin üçüncü fıkrasına dayanılarak çıkartılan 14.02.2020 tarihli ve 31039 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik’te “Bilgilendirme yükümlülüğünün gereği gibi yerine getirilmemesi” başlıklı aşağıda verilen 7. maddesinde sigortacıya bir ceza öngörülmüştür.

“(1) Sigorta sözleşmesinin kurulması ve devamı sırasında; bilgilendirme yükümlülüğü gereği gibi yerine getirilmemiş veya sigortacı hakkında yanıltıcı bilgi verilmiş veya Bilgilendirme Metninde yer alan bilgiler gerçeğe aykırı şekilde düzenlenmiş ve bu hâllerden herhangi biri sigorta ettirenin kararına etkili olmuş ise sigorta ettiren sigorta sözleşmesini feshedebileceği gibi, varsa uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.”

Buna göre, sigorta ettiren sözleşmeyi feshedebileceği gibi, varsa uğradığı zararın tazminini talep edebileceği de öngörülmüştür.

Sonuçta, bir tarafta DASK’ın TTK’nın nispi emredici 1423. maddesine aykırı şekilde zeyilnameye ilişkin yazılı bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi söz konusu, diğer tarafta ise sigorta ettirene yazılı bildirim yapılmadığı için sigortalının büyük bir hak kaybı bulunmaktadır.

Diğer taraftan, ZDS Yönetmeliğinin “Dağıtım ve Satış Kanalları” başlıklı 23. maddenin ikinci fıkrasındaki; “(2) Zorunlu deprem sigortası poliçesini düzenleyen sigorta şirketi, sigorta sözleşmesinin bitiminden önce elektronik posta, kısa mesaj (SMS) veya çağrı merkezi kanalıyla sözleşmenin sona ereceğini ve yeni bir sigorta yaptırma zorunluluğunu sözleşme sahiplerine bildirir.” hüküm gereği yetkili sigorta şirketine yönelik olarak sadece poliçe yenilemeleri için e-posta, SMS veya çağrı merkezi ile bildirimle hatırlatma yapması görevi verilmiştir. Buna göre SMS ile bildirimin, sadece sigorta şirketlerine yüklenen bir yükümlülük olarak poliçe yenilemesine yönelik olarak hatırlatmak amacıyla kullanılmasına izin verilmiştir.

ZDS ilişkin uyuşmazlıklarda TTK’nın uygulanması

Burada belirtmek gerekir ki davalının zorunlu deprem sigortası ile ilgili uyuşmazlıklara, Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağına ilişkin iddialarına itibar edilmesi de mümkün değildir. Zira işbu iddialara dayanak olarak TTK 1401/2 maddesi gösterilmiş olup, işbu maddenin konusu ruhsatsız şirket ile yapılan sözleşmelerdir. Madde içeriğine bakıldığında ruhsatsız şirket ile yapılan sigorta sözleşmelerinde TTK hükümlerinin uygulanmayacağının düzenlendiği anlaşılmaktadır. DASK ise şirket değil, kendine özgü kamusal içerikli ve kendi Kanununun gerekçesinde belirtildiği üzere sigorta havuzu anlayışıyla çalışan bir kurumdur. Kaldı ki bu anlayışla Güvence Hesabı ve Tarsim’e de TTK hükümlerinin uygulanmaması gerekecektir ki, istikrar bulmuş tüm Yargıtay kararlarında bu kurumlara TTK hükümleri uygulanmaktadır (Benzer görüşleri için bkz. Özbasan, Kamil, Zorunlu Deprem Sigortasına Türk Ticaret Kanunu Hükümlerinin Uygulanması TBB Dergisi 2023 (168), s.  401 vd.;  Sarıaslan, Metin; Zorunlu Deprem Sigortası ve Kahramanmaraş Merkezli Depremlerde Doğabilecek Hukuki İhtilaflar, TBB Dergisi 2023 (169), s.  448 vd.).

Diğer taraftan, ZDS Tarife değişikliğine ilişkin özel hukuk alanında bir düzenleme olmadığından TTK’nın sigorta ettiren aleyhine değiştirilemez nitelikte olan 1425/3. maddesinin “…Kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça, genel şartlarda sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın lehine olan bir değişiklik hemen ve doğrudan uygulanır. Ancak, bu değişiklik ek prim alınmasını gerektiriyorsa, sigortacı değişiklikten itibaren sekiz gün içinde prim farkı isteyebilir. İstenilen prim farkının sekiz gün içinde kabul edilmemesi hâlinde sözleşme eski genel şartlarla devam eder…” hükmü “Genel Şartlarda” sigortalı lehine yapılacak değişiklikle ilgili olmakla birlikte, tarife değişikliği hususunda kıyasen uygulama alanı bulabilecektir. Buna göre, söz konusu Kanun maddesi kıyasen uygulanması halinde, DASK yeniden yapım bedeline göre ek prim istemesini sekiz gün içinde yapması gerekmektedir (Benzer görüş için bkz. Demirci, Serdar; Deprem Riskine İlişkin Sigorta ve Tazmin Sürecine Dair Güncel Sorunlar,  Ankara Barosu Dergisi Deprem Özel Sayısı 2. Cilt, s. 38 vd.)

Makalenin devamı için Türkiye Barolar Dergisini okuyun 

https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2023-169-2160