Hayat Sigortası Türleri ve Bilinmesi Gereken Hususlar

Güncelleme Tarihi : 25/11/2024 Güncelleme Sayısı: 6

A) GENEL BAKIŞ

Hayat sigortaları esasen vefat riskine ilişkin teminat verir. Sigortalının vefat etmesi halinde, lehdarlarına veya kanuni mirasçılarına sigorta poliçesi üzerinde belirlenen sigorta bedeli tazminat olarak ödenir. Hayat sigortalarında bir diğer ana teminat ise hayatta kalma ihtimaline ilişkin teminat verilir. Sigortalı sigorta süresi sonunda yaşaması halinde o ana kadar ödenen primlerin tamamı veya bir kısmı (başlangıçta üretim giderleri payı kesintisi sonrası) ve yönetim ücret kesildikten sonra kalan net getirileri tazminat olarak ödenir. Bazı sigortalarda ise bu iki teminat birlikte verilmektedir, yani sigortası süresi içinde ölüm olması halinde ölüm tazminatı veya sigorta süresi sonunda yaşamda kalması halinde yaşamda kalma tazminatı ödenmektedir. Literatürde karma sigorta (endowment) olarak, ancak halk arasında prim iadeli hayat sigortası olarak ta bilinen bu ürün son yıllarda sigorta şirketlerinin en çok satmayı tercih ettiği üründür.

Geçmişte yaygın olan, ancak günümüzde daha az tercih edilen bir başka ürün ise birikim primi (yatırım tutarı) eklenen hayat sigortalarıdır. Vefat teminatına ilişkin prime ilaveten sigortalılardan yatırım tutarı da alınmakta, sigorta süresi içinde vefat gerçekleşirse, lehdara vefat tazminatının yanısıra vefat gününe kadar ödenen birikim primleri (ana para) ile bu primlerin ödenme tarihine kadar elde ettiği net getirileri üzerinden stopaj kesintisi yapıldıktan sonrası kalan tutarı ödenmektedir. Vefat olmazsa, sigorta süresi sonunda (vade gelimi denilmekte) sigortalıya vade gelime kadar ödediği birikim primleri (ana para) ile bu primlerin ödenme tarihine kadar elde ettiği net getirileri üzerinden stopaj kesintisi yapıldıktan sonrası kalan tutarı ödenmektedir.

Yıllık gelir sigortası ise ülkemizde çok yaygın değildir, ancak özellikle bireysel emeklilikten emekli olunduktan sonra gelir sigortasına geçişe ilişkin olarak önemi son günlerde artmıştır. Hayat Grubu Sigortaları Yönetmeliğinde “irat ödemeli hayat sigortaları” olarak da belirtilen yıllık gelir sigortası, sigortalının başlangıçta bir defada veya düzenli taksitler şeklinde ödeyeceği primler karşılığında, sigorta şirketi tarafından yaşam boyu veya belirtilen süre boyunca periyodik olarak sigortalılara maaş bağlayan bir sigortadır.

B) HAYAT SİGORTALARINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

1) Erken Ayrılma Kesintisi

Türk Ticaret Kanununun 1500 ncü maddesine göre sigortalılar uzun süreli hayat sigortalarında bir yıl kaldıktan ve bir yıllık primi ödedikten sonra sigortadan ayrılabilir. Bu durumda aktüerya hesaba göre sigorta şirketinin haketmediği primleri sigortalıya iade etmesi gerekmektedir. Ancak Hayat Sigortaları Yönetmeliği TTK’da olmayan bir kesinti getirmiştir, erken ayrılma kesinti ismiyle, ve poliçede 14 punto ile yazılmak kaydıyla sigorta şirketi haketmediği ve iade etmesi gereken tutarları kesebilir. Bunun için poliçenizde erken ayrılma kesintisi maddesi olup olmadığına, varsa ne kadar kesileceğine bakın. Ki kesinti yapacak şirketleri tercih etmeyin.

Hayat Grubu Sigorta Yönetmeliğinde Yapılan Son Değişiklikler

Hele hele birikim priminde alındığı hayat sigortalarında kişinin yatırımının getirisinden erken ayrılma kesintisi kesilmesi halinde Sigorta Tahkim Komisyonuna (http://www.sigortatahkim.org/) veya mahkemelere TTK nın 1500. maddesinde bir kesinti öngörülmediği ve yasal olmayan bir kesintinin yapılamayacağı gerekçesiyle dava açılmasını tavsiye ederim

2) Sözleşme Kurulurken Dikkat Edilecek Hususlar ve Aydınlatma Yükümlülüğünün Önemi

a) Poliçe Şartları

Türk Ticaret Kanunu’nun 1425. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Sigorta poliçesi, tarafların haklarını, temerrüde ilişkin hükümler ile genel ve varsa özel şartları içerir, rahat ve kolay okunacak biçimde düzenlenir.” şeklindeki hüküm ile 6502 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu’nun 5. maddesinin dördüncü fıkrası gereği; “Sözleşme şartlarının yazılı olması hâlinde, tüketicinin anlayabileceği açık ve anlaşılır bir dilin kullanılmış olması gerekir. Sözleşmede yer alan bir hükmün açık ve anlaşılır olmaması veya birden çok anlama gelmesi hâlinde; bu hüküm, tüketicinin lehine yorumlanır.” hükmü gereği yazılı metnin tüketicinin anlayabileceği şekilde açık ve anlaşılır olması şartı gerekmektedir.

Sigortanın hangi durumlarda ödeme yapacağını, erken ayrılma durumunda sizden ne kesileceğini, başlangıçta ve sonda hangi vergi avantaj ve ödemelerinin olduğunu, hangi özel şartların (istisna, muafiyet vs) var olduğunu ve  teminat dışı hallerin neler olduğunu dikkatlice incelemek gerekir. Sigortacılık Kanununun 11. maddesinin dördüncü fıkrasına göre sigorta sözleşmelerinde kapsam dahiline alınmış olan riskler haricinde, kapsam dışı bırakılmış riskler açıkça belirtilmelidir. Belirtilmemiş olan riskler teminat kapsamında sayılır.

Uygulamada bu husus hiç dikkate alınmamaktadır. Bilinçli tüketici olarak teminat dışında kalan riskleri poliçede yazılmasını talep edin.

Diğer taraftan, hayat sigorta ürünlerinin her şirket farklı bir isimle satması, ana teminatın (vefat teminatlı…gibi) poliçe isminde yer almaması gibi hususlar tüketiciler için yanıltıcı olabilmektedir.

Enflasyon Koruması: Uzun vadeli poliçelerde enflasyon nedeniyle sigorta bedellerinin satın alma gücü ciddi şekilde düşebilir. 2019 yılında yaptırdığım ve Ankara Ümitköy’de en az iki ev alınabilecek şekilde belirlenen 1 milyon TL teminatlı hayat sigortasının, günümüzde değerini büyük ölçüde kaybettiği çok açık. Bu nedenle, enflasyona her yıl uyarlanabilen teminatlar veya döviz cinsinden teminatlı hayat sigortalarını tercih etmeniz önemlidir.

Sabit veya Değişen Teminatlı Ürünleri: Sabit teminat, sigorta süresi içinde teminat tutarının değişmemesidir. Buna karşın değişen teminat, sigorta süresince azalan veya artan teminatlı, genellikle azalan teminatlı ürünlerdir. Örneğin eğitim sigortasını çocuğunuzun ilerleyen eğitimine göre azalan teminatlı yaptırmanız daha düşük prim ödemenizi sağlar.

Sabit veya Değişen Prim Esaslı Ürünler: Sabit prim sistemi, sigorta süresi içinde ödenecek yıllık primin değişmemesidir. Buna karşın değişen prim sistemi sigorta süresince yaşa göre artan prim sistemlidir.

b) Aydınlatma Yükümlülüğü

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen “Aydınlatma yükümlülüğü” başlıklı 1423. maddesinin ilk iki fıkrasındaki; “(1) Sigortacı ve acentesi, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce, gerekli inceleme süresi de tanınmak şartıyla kurulacak sigorta sözleşmesine ilişkin tüm bilgileri, sigortalının haklarını, sigortalının özel olarak dikkat etmesi gereken hükümleri, gelişmelere bağlı bildirim yükümlülüklerini sigorta ettirene yazılı olarak bildirir. Ayrıca, poliçeden bağımsız olarak sözleşme süresince sigorta ilişkisi bakımından önemli sayılabilecek olayları ve gelişmeleri sigortalıya yazılı olarak açıklar.

(2) Aydınlatma açıklamasının verilmemesi hâlinde, sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde itiraz etmemişse, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olur. Aydınlatma açıklamasının verildiğinin ispatı sigortacıya aittir.”

hüküm gereği sigortacının hem sigorta sözleşmesi kurulurken hem de poliçeden bağımsız olarak sigorta süresince sigorta ettirene yazılı bilgilendirme yapması gerekmektedir.

Poliçe kurulurken size yazılı bilgilendirme formu verilmesi zorunludur. Bilgilendirme formunda burada belirtilen bütün önemli hususlarla (erken ayrılma kesintisi, kesilecek stopaj gibi) ilgili ‘aydınlatıcı’ bilgi verilmesi gerekmektedir, ‘aydınlatıcı’ bilgi yer almıyorsa itiraz edin. Ayrıca sigorta süresince önemli hususları size yazılı bildirilmesi gerekmektedir.

Bilgilendirme formu konusu uygulamada çok ihmal edilen bir husustur, bilinçli tüketici olarak poliçe kesilmesinden itibaren 14 gün içinde itiraz etmeniz lazım, aksi halde yeterli bilgilendirme yapılmadı diye ilerde itirazda bulunamazsınız.

3) Sigorta Şirketinin Seçimi ve Sigorta Tahkime Üyelik Mevzusu

4) Hayat Sigortalarında Başlangıçtaki Vergi Avantajları

Hayat sigortaları Banka ve Sigorta Muammeleri Vergisinden muaftır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 63. maddesinin birinci fıkrasında ücretin gerçek safi değerinin işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından, sigortanın Türkiye’de yerleşik bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdinde yapılmış olması şartıyla; ücretlinin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortası poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primlerin %50’si ile ölüm, kaza, sağlık, hastalık, engellilik, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primler (indirim konusu yapılacak primler toplamı), ödendiği ayda elde edilen ücretin %15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını geçmemek koşuluyla, ödendiği aydaki vergi diliminize göre %15 ile %40 arasında değişen oranlarda gelir vergisi matrahınızdan indirebilirsiniz.

Yukarıdaki tabloya göre hangi vergi dilimde iseniz (örn. %20) ödediğiniz prim (örn. 1.000 TL) aylık brüt ücretinizin (örn. 100.000 TL) %15’i (örn. 15.000 TL) ve yıllıkta brüt asgari ücreti (240.030 TL) aşmamak kaydıyla, primin ödendiği aydaki vergi matrahından ilgili vergi dilimdeki vergi oranı kadar bir avantajınız (1.000 TL x %20) olabilir. Ancak, asgari ücret kadar ki ücretlerden gelir vergisi kesilmemektedir, bu durumda aylık asgari ücreti aşan bir ücretiniz olması ve varsa diğer aylık indirilebilir gider olan sağlık sigortası primlerinizin yetersiz olduğu ölçüde vergi avantajı sağlayabilirsiniz.

Diğer taraftan, birikim primi (yatırım tutarı) alınan hayat sigortalarında sigortalı, eş ve/veya küçük çocukları için yapılan prim ödemelerin tamamı değil %50 kısmını gelir vergisi matrahınızdan indirebilirsiniz.

Daha fazla detay için;

https://kpmgvergi.com/blog/prim-iadeli-hayat-sigortasi-policelerinde-vergi-uygulamalari/1256

5) Çıkışta Vergi Avantajları

07/10/2001 tarihinden sonra akdedilmiş Birikimli Hayat Sigortaları’nda yapılacak geri ödemelerde uygulanacak vergi stopaj oranları, Maliye Bakanlığı 23/10/2012 tarihli GVK-85 sayılı sirkülerince belirtilmiştir.

Zorunlu vergi stopaj oranlarına dair kanun ve yönetmelikler şöyle der:

29/08/2012 tarihinden itibaren yapılacak ödemeler için geçerli olmak üzere Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile sigorta ve emeklilik şirketleri tarafından;

a) On yıldan az süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlara ödenen gelir tutarları üzerinden %15,

b) On yıl süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlar ile vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara ödenen gelir tutarları üzerinden %10 uygulanacaktır.

07/10/2001 tarihi öncesi akdedilmiş Hayat Sigorta Poliçeleri’nde yapılacak geri ödemeler, o dönemde geçerli olan Gelir Vergisi Kanunu hükümlerine tabidir. Bunun yanı sıra, tek primli Yıllık Gelir Sigortaları’nda yapılacak Yıllık Gelir Ödemeleri, vergiden muaf tutulur.

Stopajın birikim primleri üzerinden değil kâr payı tutarları üzerinden yapıldığı geri ödeme uygulamasında, Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. Maddesi’nin 1.Fıkrası’nın (1) numaralı bendinin (a) alt bendine göre, bireysel emeklilik sistemi ve şahıs sigortalarından elde edilen ve stopaja tabi tutulan gelirlerin tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmez.

6) Hak Sahiplerince Aranmayan Paralar

İnsanlar, yakınlarını kaybettiklerinde, onların bir hayat sigortasına sahip olduğunu bilmeyebilirler. Özellikle geçmişte bu şekilde vefat edenlere ait milyonlarca liralık tazminatlar, hak sahiplerine ödenmemiştir. Bugün, Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi (SBM) bünyesinde faaliyet gösteren Hayat Sigortaları Merkezi (HAYMER), periyodik olarak MERNİS üzerinden yaptığı sorgular sonucu vefat eden hayat sigortası sigortalılarının listesini ilgili hayat sigorta şirketine bildirmektedir. İlgili sigorta şirketleri de lehdarlara veya lehdar bulunmuyorsa kanuni mirasçılara ulaşmaya çalışmaktadır. Ancak tüm bu çabalara rağmen binlerce hak sahibine ulaşılamamaktadır. Bu nedenle, bir yakınınız öldüğünde veraset ilanı ile birlikte yazılı bir dilekçe ile HAYMER’e başvurun. Ayrıca veraset ilanından sonra SBM sitesinde “Online İşlemleri” bölümünü seçin, orada “Meblag Sigortaların Hak Sahipliği Sorgulama” butonunu tıklayın, akabinde de aydınlatma metni okuduğunuzu tik atın ve e-devlet üzerinden sorgulamanızı yapın.

https://online.sbm.org.tr/hym-police/cweb/edevlet/login.sbm?referrerUri=%2Fhym-police%2Fpublic%2FvefatEden%2Fsorgu.sbm

Sigorta sözleşmeleri kapsamında prim ve ilgili vergi iadeleri ve tazminatlar zaman aşımından sonra “Hak Sahiplerince Aranmayan Paralar” kapsamında işlem görürler. 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nda yapılan değişiklikle 18.04.2013 tarihinde yürürlüğe giren “Hak sahiplerince aranmayan paralar” başlıklı 33/B maddesi “Özel hukuk hükümlerine tabi sigortalar kapsamında hak sahiplerine ödenmesi veya iadesi gereken her türlü paranın ilgili mevzuat uyarınca zamanaşımına uğraması ve ilgili şirket veya özel kanun hükümleri dâhilinde sigorta faaliyetinde bulunan kuruluşlar tarafından hak sahibine ulaşılamaması hâlinde, anılan paralar yapılacak ilanı müteakiben ilgisine göre Güvence Hesabına veya özel kanun hükümlerine dayalı olarak kurulmuş bulunan kuruluşlara gelir kaydedilir.” hükmüne havidir. Özel Hukuk Hükümlerine Tabi Sigortalar Kapsamında Hak Sahiplerince Aranmayan Paralar Hakkında Yönetmelik’in “Zamanaşımına Uğrayan Tutarların İlanı” başlıklı 5’inci maddesine göre sigortacılıkta aranmayan paralar TTK’ya göre zamanaşımı tarihini izleyen Haziran ayının on beşinci gününe kadar hak sahipleri tarafından aranmaması halinde Haziran ayının sonuna kadar Güvence Hesabına veya özel kanun hükümleri dahilinde sigorta faaliyetinde bulunan kuruluşlara devredilir.

7) Suistimal Riski

Sigorta şirketlerinin hayat sigortalarında en büyük çekinceleri suistimal riskidir. Özellikle ciddi hastalıklara yakalanmış ve ölüm riski yüksek bireylerin bu sigortaya başvurma olasılığı daha fazladır. Ancak, sigorta şirketleri KVKK (Kişisel Verilerin Korunması Kanunu) kapsamında ölen kişinin sağlık verilerine erişimde zorluklar yaşamaktadır. Bu durum, sigorta yaptırırken teklif formunda beyan edilen sağlık bilgilerini (örneğin “kanser hastalığınız var mı?” veya “kalp krizi geçirdiniz mi?”) doğrulamalarını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, sigorta şirketleri sırf vefat teminatlı ürünleri satmakta iştahlı davranmıyorlar.

Sonuçta, sağlıklı iken hayat sigortasına başlamanız çok önemlidir. Zira uzun süredir hayat sigortası yaptıranlar ve genç insanlar şirketler için daha güvenli müşteri kabul edilir ve fiyatları da nispeten daha uygun olur.

C) HAYAT SİGORTA TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ:

1) SADECE VEFAT TEMİNATLI HAYAT SİGORTALARI 

Sadece ve sadece vefat teminatı içeren hayat sigortaları, sizin vefatınız durumunda sigorta şirketinin poliçede belirttiğiniz kişi veya kişilere (lehdar/lehdarlar) ya da lehdar belirlenmemişse kanuni mirasçılarınıza sigorta bedelini ödemesini sağlar. Bu ürünlerde ek teminatlar (ferdi kaza, tehlikeli (kritik) hastalıklar, maluliyet ve işsizlik sigortaları) ile satılması yaygındır (Bkz. ek teminatlar bölümüne)

Bu sigorta yıllık olarak veya daha uzun süreli yapılabilir. Ancak yıllık yaptırılması halinde, ölümcül bir hastalığa yakalandığınızda yenileme zamanında teklif formunda söz konusu rahatsızlığınızı belirtirseniz şirket yenileme yapmayabilir ya da yüksek prim isteyebilir, teklif formunda rahatsızlığınızı belirtmezseniz vefatınızdan sonra doğru beyanda bulunmadığınız tespit edilirse geride kalanlara tazminat ödenmeyebilir. Bu nedenle ihtiyacınıza göre veya en az 10 yıllık uzun süreli hayat sigortası yaptırın.

Banka Kredisi Bağlantılı Hayat Sigortaları

Bankalar, kredi kullandırırken zorunlu olarak kredi tutarına göre azalan teminatlı vefat sigortası yaptırmaktadır. Bu tür sigortaların prim seviyeleri, standart hayat sigortalarına kıyasla daha yüksektir ve sigorta şirketleri buradan ciddi kar elde etmektedir. Bu nedenle, krediye bağlı olmayan vefat teminatlı hayat sigortalarının satışı daha az karlı olduğu için şirketler bu ürünlere yoğunlaşmak istememektedir.

Kime Uygundur?

Eğer vefatınızdan sonra geride kalanların yaşam kalitesini korumak veya artırmak istiyorsanız, bu tür bir sigorta en uygun seçenektir. Özellikle evli ve çocuklu bireylerin, çocuklarının yetişme süreçlerini güvence altına almak için mutlaka vefat teminatlı hayat sigortası yaptırmaları tavsiye ediyorum.

Sonuç

Vefat teminatlı hayat sigortaları, sosyal ve ekonomik açıdan önemli bir güvence aracı olmasına rağmen, kredi bağlantılı sigortaların önceliklendirilmesi ve karma sigorta ürünlerinin popülaritesi nedeniyle yeterince yaygınlaştırılamamaktadır. Bunun başlıca nedeni, bu ürünün prim iadeli ürüne göre daha ucuz olması, dolayısıyla hem acentelerin komisyonlarının hem de şirketlerinin elde ettiği prim gelirlerinin düşük kalmasıdır. Buna karşılık, son yıllarda primin tamamının ya da büyük bir kısmını iade eden prim iadeli hayat sigortaları, işin için prim iade olduğu için tüketicilere sanırım daha sevimli geliyor. Bu nedenle, ürünün pazarlaması daha kolay ve prim tutarları da genellikle vefat teminatlı sigortalardan 5-10 kat daha yüksek olduğu için acenteler ve şirketler tarafından pazarlanması daha fazla tercih edilmektedir.

54 yaşında 300.000 USD vefat teminatlı 10 yıllık hayat sigortası yaptırmak istediğimde yıllık 2.841 USD prim ödemem gerekiyor. Sizler 30 yaşlarında iseniz bu prim tahminen yıllık 1.000 USD, 40 yaşlarında iseniz tahminen yıllık 1.500-2.000 USD civarındadır.

Vefat teminatlı hayat sigortaları, bireylerin vefat sonrası sevdiklerini maddi olarak güvence altına almasını sağlayan önemli bir ürün olsa da, banka kredileri bağlı satılan bu sigortalar bağımsız satışı çok yapılmamaktadır. O yüzden sigortalılar amaçları benim gibi ise sadece vefat teminatlı hayat sigortası yapan şirketleri bulması gerekmektedir. Listesi:

1-HDI Fiba Emeklilik,
2-Allianz Yaşam ve Emeklilik,
3-Viennelife Emeklilik

2) SADECE YAŞAM TEMİNATLI HAYAT SİGORTALARI

Kâr paylı sigorta olarak tanımladığı ürün ise hayatta kalma (yaşam) teminatlı bir üründür. Ancak bu bir sigorta ürünü değil, aslında bir finansal üründür. Bu tür bir üründe şirkete belirli bir tutar (yatırım tutarı veya yatırım tutarı artı üretim giderlerine ilişkin alınan para) verilir. Bu tutarın tamamı ya da üretim gider kesintisi sonrası kalan kısmı yatırıma yönlendirilir; bu yatırım Eurobond endeksli gibi bir endekse veya bir yatırım türüne (eurobond, altın vs) dayalı olabilir. Yatırımdan elde edilen getirilerden şirket yönetim ücreti (işletme masrafı adı altında) kesilir ve geri kalan kazanç müşteriye yansıtılır. Süre sonunda ana para (başlangıçtaki kesinti tutarı tamamlanmış olabilir) ve net getiriler müşteriye geri ödenir. Net getirinin tamamı veya bir kısmı ara dönemlerde verilebilir.

Bu ürün eskiden tek başına satılmamakta idi, demek ki son yıllarda satılmaya başlandı. Bu ürünün anlamı yatırım paranızın yönetimini sigorta şirketinin insiyatifine bırakılması ve verdiği getiri oranına razı olmak demektir. Bu ürünlerin yeniden çıkartılmasının nedeni, birikim primli hayat sigortalarında (birikim + vefat) primlerin sadece %50 si gelir vergisinden indirilmesi olabilir.

Kime Uygundur?

Yetişme çağında çocuğu olmayan ve geride kalanların yaşam kalitesini korumak amacında olmayan, hem gelir elde etmek hem de vergi avantajı (bulunduğu vergi dilimi yüksek olanlar, örn. %40) elde etmek isteyenler için bu hayat sigortası en uygun seçenektir. Özellikle paranız eurobond endeksli bir ürün ise, kıymetli madenlere varlığa (altın vs) dayalı bir ürün ise, bu ürünler tercih edilebilir.

3) VEFAT VE YAŞAM TEMİNATLI KARMA HAYAT SİGORTALARI (PRİM İADELİ HAYAT SİGORTASI)

Prim iadeli hayat sigortası, sigorta şirketlerinin son yıllarda satmak için en çok tercih ettiği üründür. Karma sigorta olarak da bilinen bu ürün, hem yaşam teminatı hem de vefat teminatını bir arada sunarak sigorta ettirenlerin farklı risklere karşı korunmasını sağlar.

Prim İadeli Hayat Sigortasının Özellikleri ve Çalışma Anlayışı

• Sigorta süresi içinde vefat gerçekleşirse, poliçede belirlenen sigorta bedeli lehdarlara veya kanuni mirasçılara ödenir.
• Sigorta süresi sonunda sigortalı hayatta kalırsa, o süre içinde ödediği tüm primler (ana para) kendisine geri ödenir.

Sigorta şirketleri, sigorta süresi boyunca sigortalılardan topladıkları primleri yatırıma yönlendirir. Bu yatırımlardan elde edilen gelirler (örn 300 USD) ve sigorta süresi içinde ölenlerden tahsil edilen primler (örn.200 USD) ile;

• Vefat eden sigortalıların hak sahiplerine ödenen tazminatlar (örn. 250 USD) karşılanır, yaratılan fazla ise şirketin karı (250 USD) olur.

Sigorta süresi sonunda yaşayanlara ise ödedikleri primler (örn. 500 USD) gelirsiz iadesi yapılır. Yani  sigorta süresi boyunca sigorta şirketlerin elde ettiği primlerinin getirisinden mahrum kalacaksınız.

Kime Uygundur?

• Düşük vefat teminatı sunması nedeniyle, geride kalanların mali güvenliğini ön planda tutmak isteyenler için ideal bir ürün değildir.
• Ancak, prim iadesi avantajını değerlendirmek isteyenler için uygun olabilir.
• Çocukları artık yetişkin olan bireyler veya yalnızca belirli bir mali yükümlülüğü karşılamak isteyenler için bu ürün mantıklı bir seçenek olabilir.

Dikkat Edilecek Hususlar:

TL ve Döviz Seçenekleri

Bu ürün, hem TL hem de döviz bazlı olarak yapılabilmektedir. Ancak yüksek enflasyon ortamında, TL bazlı prim iadeli sigorta yaptırmak finansal olarak rasyonel bir tercih olmayabilir.

Erken Ayrılma Kesintisi

Bu üründe yıllarca ödenen primlerin geri iadesi taahhüdü olduğundan, erken ayrılmak istediğinizde geri iade edilmesi gereken primden erken ayrılma kesintisi yapılıp yapılmadığını, yapılıyorsa ne kadar geri iade edilecek priminizi kaybedeceğinizi mutlaka öğrenin.

Kur Farkı ve Stopaj Konusu

Bu ürünlerde, hayat sigortası süresi sonunda dövizli veya dövize endeksli TL prim iadesi yapılırken bazı şirketlerin, kur farkları üzerinden stopaj kesintisi yaptığı görülmektedir. Dövizle yapılan ödemelerin, aynı döviz cinsinden geri iadesinde stopaj yapılmaması gerektiği düşünülmektedir. Ancak uygulamada şirketler arasında farklılıklar olduğu için dikkatli olunmalıdır. Poliçenizi yaptırmadan önce, sigorta şirketinizin stopaj uygulaması hakkında bilgi alın.

Sonuç

Prim iadeli ürünlerde iki temel handikap bulunmaktadır; birincisi aynı primle sadece vefat teminatlı hayat sigortasına göre geride kalanlara 5-10 kat daha düşük vefat tazminatı ödenecek olması (ben sırf bu nedenden dolayı tercih etmiyorum), ikincisi ise prim iadeli hayat sigortalarında sözleşme süresi dolmadan (12 yıl vs) erken ayrılmak istediğinizde (işinizi kaybettiğiniz için ekonomik gücünüz yetmediği için de olabilir) çok yüksek erken ayrılma (iştira) kesintisi ile karşılaşabilirsiniz. Şirketler bu kesintiyi istediği şekilde organize edebiliyorlar, ki mevzuatta ismi erken ayrılma kesintisi olduğu halde çoğunlukla iştira kesintisi başlığı ile poliçelerde yer almaktadır. İlk yıllarda ayrılanlara %100 oranda, diğer yıllarda ise azalan bir oranda kesinti yapılabilmektedir. Ancak bu husus satış anında, sigortalının hoşnut olmayacağı bir husus olması ve satış ihtimalini düşüreceği için hiç vurgulanmamış olabilir ve/veya bilgilendirme formunda (çoğunlukla vermiyorlar, mutlaka isteyin) da belirtilmemiş olabilir.

54 yaşında 300.000 USD vefat teminatlı 10 yıllık hayat sigortası yaptırmak istediğimde yıllık 2.841 USD prim ödemem gerekiyor. Aynı primle, prim iadeli hayat sigortası yaptırmak istersem 50.000 USD vefat teminatı alabilmekteyim. Burada kişilerin tercihleri devreye giriyor; geride kalanlara 300.000 USD tazminat ödemesi mi? (benim tercihim, yetişme çağında çocuklarım olduğu için) yoksa ölürsem geride kalanlara 50.000 USD tazminat veya yaşarsam 28.410 USD geri alabilmek mi?

4) EĞİTİM SİGORTASI

Eğitim sigortası, özellikle çocukların eğitim masraflarını güvence altına almak için tasarlanmış bir hayat sigortası türüdür. Bu ürün, ebeveyn veya sponsorun vefatı, sakatlığı veya diğer beklenmedik durumlar nedeniyle eğitim masraflarının aksamasını önlemek için finansal destek sağlar. Aşağıda, eğitim sigortasının temel özellikleri ve faydaları özetlenmiştir:

1) Temel Özellikler

• Vefat ve Sakatlık Durumunda Güvence: Poliçe sahibinin hayatını kaybetmesi veya sürekli sakat kalması durumunda, sigorta şirketi çocuğun eğitim masraflarını üstlenir.
• Eğitim Masraflarına Yönelik Planlama: Üniversite veya özel okul gibi belirli eğitim seviyelerine yönelik masrafların karşılanması için tasarlanmıştır.
• Prim Ödemeleri: Poliçe sahibinin ödeme gücüne ve çocuğun eğitim süresine göre esnek prim planları sunulur.

2) Ürün Çeşitleri

• Standart Eğitim Sigortası: Yalnızca eğitim masraflarını karşılamayı hedefler.
• Birikim Odaklı Eğitim Sigortası: Hem eğitim masraflarını hem de birikim yapmayı sağlar.
• BES Bağlantılı Eğitim Planları: Bireysel Emeklilik Sistemi içinde tasarlanmış, eğitim odaklı fon yönetimi seçenekleri sunar.

Eğitim sigortası, özellikle uzun vadeli planlama yapmak isteyen aileler için faydalı bir üründür. Ancak, bireysel ihtiyaçlara ve bütçeye uygun bir poliçe seçimi yapmak önemlidir.

5) GELİR SİGORTALARI

Klasik gelir sigortasında sigorta şirketleri sigortalılardan aldığı primleri hem yüksek getiri elde edip, hem sigortalılara belirli sürede veya ömür boyu maaş ödemelerini düzenli yapmayı hem de ticari kar elde etmeyi hedefler. Bu sistem uzun süreli irat ödemeli bir sistem olduğundan sigorta şirketine sigorta ettirenler tarafından ödenecek paraların yüksek meblağlı olması gerekir. Ancak bağlanan maaşa rağmen sigorta şirketi birikimlerin getirisinde hedeflediği getiriyi elde edememiş olabilir. Başka deyişle, yatırım riski normalde sigorta şirketinin üzerindedir. Aynı şekilde, ömür boyu maaş ödemeli gelir sigortalarında sigorta şirketi açısından diğer bir risk uzun yaşama riskidir. Bu durumda, sigortalının cari mortalite tablosuna göre hesaplanan ortalama yaşama süresinden daha az süre ile hayatta kalması halinde sigortacı açısından ticari kar; tahmin edilenden fazla yaşaması halinde ise sigortacı açısından ticari zarar oluşur.

Gelir sigortası birikimli hayat sigortalarında vade gelimlerinde gelir sigortasına geçiş birkaç şirket tarafından uygulanmaktadır. Ancak, ülkemizde BES’i tamamlayıcı bir sistem olarak, emeklilik hakkı kazanan (en az 56 yaş) kişilere emeklilik dönemlerinde düzenli maaş bağlanması amaçlandığı için, gelir sigortası son yıllarda önem kazanmaya başlamıştır. Buna karşın, ülkemizde doğrudan sigorta şirketine başvurmak suretiyle gelir sigortası yaptıranlar nadir olarak görülmektedir.

6) BİRİKİM PRİMİ (YATIRIM TUTARI) VE VEFAT TEMİNATLI KARMA HAYAT SİGORTALARI

Hayat sigortacılığı konusunda güvensizlik yaratan ürünlerden biri, birikim priminin alındığı hayat sigortalarıdır. Bu ürünlerde, yalnızca vefat teminatı için ödenen primlerin yanı sıra, bir yatırım tutarı (birikim primi) da sigortalıdan talep edilir.

Yatırım Yönetimi ve Ücreti:

• Sigortalının ödediği birikim primleri, sigorta şirketi tarafından yatırıma yönlendirilir.
• Bu yatırımlardan elde edilen getirilerin belirli bir oranı (örneğin, %95 veya daha düşük bir oran) sigortalıya yansıtılır.
• Geri kalan kısım (örneğin, %5 veya daha fazlası) sigorta şirketine yönetim ücreti (management fee) olarak kalır.

Neden Tavsiye Edilmiyor?

• Şirket İnisiyatifi: Sigorta şirketinin, yatırım tutarına ilişkin her ne kadar içerisinde bir gelir garantisi (teknik faiz deniliyor ve bu garantiler enflasyon dönemlerinde çok düşük kalmakta) varsa da, yatırım stratejileri üzerinde sigortalının kontrolü yoktur. Bu, yatırım performansının şirketin kararlarına bağlı olduğu anlamına gelir. Diğer taraftan erken ayrılma veya sigorta süresi sonunda size ödenecek tutar, yatırım tutarınızı gerçeğe uygun değeri (fair value) değildir, iç verim oranına göre belirlenmiş bir tutar ödenmektedir. Hem düşük granti (eski Yönetmelikte enflasyon üstünde getiri verme mecburiyeti vardı) hem de mevzuata aykırı olan iç verime değeri üzerinden ödemelere SEDDK müdahele etmemektedir.
• Çıkışta Gelir Vergisi Kesintisi Oranı: 07.10.2001 tarihinden sonra başlayan poliçelerde anapara/irat ayrımı yapılmaktadır. Sigortada 10’uncu yılını doldurmayan sigortalılardan %15, 10’uncu yılını dolduran sigortalılardan ise %10 oranında stopaj kesilir.
• Alternatif: Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) gibi daha şeffaf ve düşük maliyetli seçenekler varken, sigorta şirketinin insiyatifine bırakılan birikim fonlarından yüksek beklentiye girilmesi mantıklı değildir.

Daha fazla bilgi için bakızınız:

Hayat Sigortalarındaki Sorunlar

7) EK TEMİNATLAR

Yukarıda sayılan hayat sigortalarına eklenen ek teminatlar bulunmaktadır. Bunların hepsi de önemli sigortalardır, ihtiyacınıza göre hayat sigortanıza ek teminat olarak ekletebilirsiniz. Çoğunlukla şirketler hayat sigorta ürünleri içinde ek teminatların tamamını veya bir kısmını otomatikman eklemektedir. Ancak ihtiyacınız yoksa poliçenizde ek teminatların çıkartılmasını talep edin, böylelikle ödeyeceğiniz prim azalır.

Ferdi Kaza

Ferdi kaza: sigortalıyı, kendi iradesi dışında meydana gelebilecek ani ve harici hadiselere karşı teminat altına alır. Ferdi Kaza Sigortası ile aşağıdaki teminatlar alınabilir:

Vefat Teminatı: Bu teminat, herhangi bir kaza sonucu vefat eden sigortalının, kanuni varislerine ödenen tazminatı içermektedir.

Sürekli Sakatlık Teminatı: Sürekli sakatlık, vücudun herhangi bir organının veya bölümünün kaza sonucu tam veya kısmi şekilde işlevini yerine getirememesi halidir. Bu teminat ile, herhangi bir kaza sonucu sakat kalan sigortalıya, uğradığı sakatlık derecesine göre tazminat ödenir.

Tedavi Masrafları: Bu teminat, sigortalının, herhangi bir kaza sonucu yaralanması neticesindeki tedavi masraflarını teminat altına alır.

Gündelik Tazminat: Bu teminat ile, sigortalının, herhangi bir kaza sonucu, geçici süre ile çalışamayacak olması durumunda uğrayacağı gelir kaybı tazmin edilir.

Hastalık Sonucu Daimi Sakatlık

Daimi sakatlık, vücudun herhangi bir organının veya bölümünün hastalık ya da kaza sonucu tam veya kısmi şekilde işlevini yerine getirememesi halidir. Hayat sigortacılığında bir hastalık sonucu kişinin bedeni işlevinin tamamını veya bir kısmını kaybetmesi halinde daimi sakatlık tazminatı ödenir. Bu hususta, sakatlık dereceleri “Ferdi Kaza Sigortası Genel Şartları” altında belirlenmiştir. Poliçede önceden belirtilmiş olan teminat tutarı söz konusu nispetler oranında sigortalıya ödenir.

Tehlikeli (Kritik) Hastalıklar

Hastalık sonucu inme, kanser, koroner damar hastalığı sonucu yapılan açık kalp ameliyatı, böbrek yetmezliği gibi poliçede belirtilen önemli rahatsızlıklara ilişkin olarak teminat verir. Sigorta süresinde bu hastalıklardan birisi ile karşılaşılması durumunda, hastalanan kişiye tek seferde kritik hastalık teminat tutarı kadar tazminat ödemesi yapılmaktadır. Vefat teminatlı hayat sigortalarına ek verilmişse, kritik hastalık tazminatı ödenmiş bir sigortalının poliçe süresi sonuna kadar kalan sürede vefat etmesi durumunda ise toplam teminatın kalan kısmı lehdarlara ödenir. Bu sayede, kritik hastalıklar sebebiyle maddi ve manevi olarak sıkıntılı geçen dönemlerde maddi destek sunulmaktadır. Alınan tazminat, ister sağlık harcamaları için, isterse başka amaçlar için kullanılabilir.

Kritik hastalık sigortası bir sağlık sigortası değildir. Bu sigorta kapsamında sağlık giderleriniz oluştukça değil, tek seferde toplu olarak yapılacak ödemeden faydalanılır. Başka bir deyişle, hastalık sigortası tıpkı hayat sigortası gibi meblağ sigortasıdır.

İşsizlik Sigortası

Bu sigorta ile sigortacı, işsiz kalma ya da kaza veya hastalık nedeniyle geçici işgöremezlik hallerinin gerçekleşmesi sonucu sigortalının poliçede belirtilen ve sözleşmeye istinaden yapması gereken ödemelerini, azami tazminat tutarı ve süresi ile sınırlı olmak üzere teminat altına alır. Sigortalının işsiz kalması halinde, azami tazminat süresi ve azami tazminat tutarı ile sınırlı olmak kaydıyla, sigortalı yeni bir işe başlayana kadar işsizliğin devam ettiği her bir tam ay için aylık tazminat tutarı kadar ödeme yapılır. Bir aydan eksik süreler için, her bir gün başına aylık tazminat tutarının 1/30’una eşit bir tutar hesap edilir ve ödenir. Sigortalı, poliçede daha kısa bir süre belirtilmediği takdirde, teminat kapsamında ödenmiş olan son aylık tazminattan sonraki altı ay süresince sigortacıdan başka bir işsizlik tazminatı talebinde bulunamaz. İki veya daha fazla işsizlik süresi arasında altı ay veya yukarıda belirtildiği üzere poliçede belirlenenden daha kısa bir süre bulunması durumunda, takip eden işsizlik süresi için bekleme süresi uygulanmaz.

Bir işveren ile belirsiz bir süreye kadar bordrolu çalışıyor olmak, kendi işini kurmuş olup geçimini bu iş sayesinde sağlıyor olmak, eş ile paylaşılan bir hayatın devamını sağlayan bir ev hanımı olmak “iş” kavramı çerçevesindedir. İşsizlik sigortasının sağladığı “İşsizlik Teminatı”ndan yararlanmak içinse; bordrolu bir çalışanın kendi hata ve isteği dışında işten çıkarılması, bir serbest meslek sahibinin beklenmeyen bir olay sonucu işini yapamaz hale gelmesi ya da aynı şekilde bir ev hanımının beklenmeyen sebepler sonucu hastanede yatması en genel örneklerdendir. Bu açıdan bakıldığında, işsizlik toplumun sadece bir kesimine özel bir olgu değildir. Bu sebeple işsizliğe karşı koruma sağlayan teminatlara Dönüşümlü İşsizlik Teminatları denmekte ve üç ana başlık altında sunulmaktadır.

• Bordrolu çalışanlar için; İstem dışı İşsizlik Teminatı,
• Profesyonel meslek sahibi herkes için; Geçici İş Göremezlik Teminatı (Kaza veya Hastalık Sonucu),
• Ev hanımları, öğrenciler vb. için; Gündelik Hastane Tazminatı Teminatı (Kaza veya Hastalık Sonucu).

NOT: Buradaki bilgileri sürekli geliştireceğim, o yüzden güncelleme tarihine ve kaçıncı güncelleme olduğuna dikkat edin.