Katılımcının, BES’e yatırdığı katkı paylarını (paralarını) çeşitli finansal varlıklardan oluşturulan çok sayıda ve farklı emeklilik fonlarından birinde veya birkaçında değerlendirme yapılmasını isteme hakkı bulunmaktadır. Seçilen fonun içeriği fon tüzüğünde (örn. hisse ağırlıklı, en az %80 hisse oranı gibi) belirtilir, ancak hangi ürünlerin (örn. hangi hisselerin) seçileceği Portföy Şirketi (Bireysel emeklilik şirketinin fonları yönetmesi için sözleşme yaptığı şirket) bünyesindeki Fon Yönetimine aittir. Başka bir deyişle fonu/fonları katılımcı seçtikten sonra bu seçimine uygun bir şekilde yatırım araçlarını fon yönetimi tarafından profesyonelce seçilmekte ve yönetilmektedir.
1) Bireysel Emeklilik Fonları güvence altındadır.
BES şirketleri SEDDK, fonlar ise SPK denetimine tabidir. Yatırım araçları ise Takasbank’ta saklandığı için toplam birikiminiz, BES şirketinin ve portföy şirketinin zarar elde etmesinden ve hatta iflasından etkilenmez.
2) BES’e girerken ve BES süresince dikkat edilmesi gereken hususları önemine göre sıralarsak;
Altın kural, katılımcı gelecekte en çok getiri getireceğini düşündüğü finansal varlıklardan oluşan ve iyi yönetilen emeklilik fonları arasında ekonominin gelişmelerine bağlı olarak uygun zamanlarda Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) üzerinden geçiş (yılda 12 kez değiştirme hakkı var) yapması gerekmektedir. Eğer katılımcı BES’e girerken fon tercihinde bulunmazsa mevzuat gereği yatırılan katkı payları fon içeriği devlet tarafından belirlenen standart fonda değerlendirilecektir.
Fonlarla ilgili bilgileri alınabilecek siteler:
https://www.egm.org.tr/
https://www.zeynepcandanaktas.com/
Gümüş kural, katılımcı BES’e yatıracağı paraları emeklilik hakkını elde etmeden gelecekte geri çekmesini gerektirecek bir ihtiyaç durumunun (ev alma, düğün yapma vs) olmaması lazım. Zira katılımcı %30 devlet katkısını para yatırır yatırmaz hemen hak etmemekte, sistemde kaldığı süreye bağlı olarak belirli oranlarda hak etmektedir.
Devlet katkısını sistemde en az 3 yıl kalınırsa %15’ini, en az 6 yıl kalınırsa %35’ini, en az 10 yıl kalınırsa %60’ını, emekli olunması (sistemde 10 yıl kalma ve 56 yaşını doldurma şartlarının yerine getirilmesi), katılımcının vefat etmesi ya da sürekli sakat kalması (sağlık kurul raporuna göre en az %60 sürekli sakat kalma) halinde %100’üne hak kazanılır.
Temel ihtiyaçlarını (ev, otomobil vs) almış ve gelecek on yılda BES’e yatırdığı paraya ihtiyaç duymayacak ve 46 yaşını doldurmuş olanlara BES girmelerini şiddetle tavsiye ederim. Zira Devlet katkısını %100 kazanmanın iki şartı olan; hem 10 yıl sistemde kalma hem de 56 yaşını doldurmayı birlikte tamamlanacaktır.
En yüksek devlet katkısını elde etmek için her yıl yıllık brüt asgari ücreti kadar bir tutarını hem Gönüllü BES hem de Otomatik Katılımlı BES sistemine yatırılması gerekmektedir. 2023 yılı devlet katkısı üst limitinden yararlanabilmek için ödenmesi gereken katkı payı tutarı 140.535 TL’dir. Bu durumda Gönüllü BES’ten devlet katkısı 42.160,50 TL ve Otomatik Katılımlı BES’ten devlet katkısı 42.160,50 TL olmak üzere toplam 84.321 TL devlet katkısı alabilirsiniz.
Emeklilik hakkı kazandıktan sonra ihtiyaç yoksa sistemden hemen çıkılmaması tavsiye edilir, zira artık yatırılan katkı payların karşılığında %30 luk devlet katkısı anında hak edilmektedir.
Bronz kural, Takasbank üzerinde kurulan BEFAS üzerinden katılımcılar bütün emeklilik şirketlerinin emeklilik fonlarından tercih yapabilmektedir. Bu nedenle sisteme girişte bireysel emeklilik şirket seçiminin ve daha sonra şirket değişiminin (katılımcı dilerse birikimlerini, sözleşmesinin ilk yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en az iki yıl geçtikten sonra başka bir emeklilik şirketine aktarabilir. Takip eden dönemlerde ise aktarım için bekleme süresi bir yıldır) pek önemi kalmamıştır. Ancak emeklilik sözleşmesi yapılırken sistemde girişte alınan veya şirketten ayrılana kadar alınması ertelenen giriş aidatı tutarı, yatırılan katkı payları üzerinden kesilen yönetim gider kesintisi oranı ve toplam varlıktan (anapara artı getiriler) alınan toplam fon gider kesintisi oranının ne olduğuna dikkate edilmesi gerekir. Mevzuatta kesinti türleri tanımlanmış olduğundan belirlenen kesintiler dışında kesinti yapılamaz. Ayrıca mevzuatta bu kesintiler için azami oranlar belirlenmiştir. Bu kapsamda BES şirketleri arasında rekabetten dolayı azami oranın altında özellikle gruplara (iş gruplarına, holdinglere, memurlar vs) yönelik uygun kesinti oranlarına göre emeklilik planları sunmaktadır. Giriş aidatı alınmayan, yönetim gider kesintisi alınmayan veya minimum alınan, toplam fon gider kesintisi minimum oranda olan planlar bulunmaktadır.
İlgili mevzuat uyarınca, sözleşmenin ilk beş yılında her yıl için yönetim gideri ve giriş aidatı adı altında yapılabilecek toplam kesinti tutarı ilgili yılın ilk altı ayında uygulanan aylık brüt asgari ücretin %8,5’ine karşılık gelen maktu tutarı aşamaz. Sözleşmenin altıncı yılı ve sonrası için belirtilen kesintiler yapılamaz. Emeklilik hakkının kullanılması veya vefat, maluliyet yahut şirketin tasfiyesi gibi zorunlu nedenlerle ayrılma durumları haricinde, 5 yıllık sözleşme süresi dolmadan şirketten ayrılma durumunda, bu maktu tutarın ilgili sözleşmenin beşinci yılı sonuna kadar olan süreye karşılık gelen ve ayrılma tarihine kadar şirketçe tahsil edilmemiş olan kısmı, şirketçe katılımcının bireysel emeklilik hesabındaki birikiminden ertelenmiş giriş aidatı şeklinde indirilebilir. Bu hesaplama yapılırken, çıkış işleminin yapıldığı takvim yılının ilk altı ayında uygulanan aylık brüt asgari ücret tutarı dikkate alınır.
Özellikle toplam fon gider kesintisi oranı çok önemlidir, şöyle ki bu kesinti fon varlıklarından karşılanmakta olup, fonun getirisini azaltıcı bir etki yapar. Örneğin yıllık toplam gider kesintisi oranı %2,28 olan bir fonun yatırım yaptığı varlıklar yıllık %10 değer kazanırsa, fonun yıllık getirisi kesintiler nedeniyle yaklaşık %7,72 olacaktır.
Kesintilere ilişkin EGM sitesindeki bu metni okuyun.
https://www.egm.org.tr/kesintilerle-ilgili-ornekler/
https://www.egm.org.tr/1-ocak-2021-tarihinden-itibaren-uygulanacak-kesinti-kontrolleri-ve-iadeleri/
3) Enflasyonun düşük olduğu dönemlerde %30 luk devlet katkısının değeri daha yüksek olacağından bu dönemlerde BES girişlerin daha yoğun olacağı tahmin edilmektedir.